Yaşam Boyu Devam Eden Hastalık: Çölyak Hastalığı

 

Çölyak hastalığı hem genetik hem de çevresel faktörler nedeniyle yaÅŸanan bir bağışıklık sistemi hastalığıdır. Bu hastalık bağırsak yüzeyindeki dokuların kronik hasarı ile seyreder. Genetik duyarlılığı bulunan kiÅŸilerin çavdar, arpa ve buÄŸday gibi bazı tahılları tüketmesi vücudun reaksiyon vermesine neden olur. Bu tahıllarda bulunan gluten adlı protein ise bağışıklık sistemi tarafından toksik madde olarak görülür. Yapılan çalışmalar neticesinde bu hastalığın kardiyolojik, nörolojik, romatolojik ve hormonal pek çok sistem üzerinde ciddi etkileri bulunmuÅŸtur. Hastalık hakkında yetersiz bilgi sahibi olunması nedeniyle tanılama gecikir ve bu durum özellikle çocukluk döneminde olan hastaların geliÅŸme geriliÄŸi yaÅŸamasına sebebiyet verebilir. Bu nedenle gluten intoleransı ve çölyak hakkında doÄŸru bilgiye sahip olunması önemlidir.

Çölyak Hastalığı Nedir?

“Çölyak hastalığı nedir belirtileri nedir?” ilk merak edilen sorular arasındadır. Glüten enteropatisi olarak da adlandırılan bu hastalık; bağırsaklarda besin emilimini saÄŸlayan villus adı yapıların bozulmasına sebebiyet vererek besinlerin emilmesini engelleyen ve ince bağırsakta hasarlar meydana getiren bir sindirim sistemi hastalığıdır. KiÅŸinin gluten içeren besinleri tüketmesiyle gluten proteininde bulunan peptitler human leukocyte antigen sınıf II adlı moleküllerle birleÅŸerek bağışıklık sisteminde reaksiyon baÅŸlatır. Bunun sonucunda da bu madde çölyak hastalarının bağışıklık sistemi tarafından toksik olarak deÄŸerlendirir. Bu deÄŸerlendirme ile güçlü hücresel immün yanıt gerçekleÅŸir.

Çölyak Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

Bu hastalığın neden olduÄŸu belirtiler çocuklarda ve yetiÅŸkinlerde yarattığı belirtiler olarak iki ayrı grupta incelenebilir. Çocuklarda ve bebeklerde çölyak hastalığı belirtileri karın aÄŸrısı, iÅŸtahsızlık, kusma, karında ÅŸiÅŸlik, boy uzamasının yavaÅŸlaması, enfeksiyonlarda artış, ishal, kilo alamama, geliÅŸme geriliÄŸi ve huzursuzluktur. ÇocuÄŸun ileri yaÅŸlarında belirtiler de çeÅŸitlenir.

YetiÅŸkinlerde çölyak hastalığı belirtileri ise aÅŸağıdaki gibidir:

• Ağız içinde aft oluÅŸumu,
• Bezginlik,
• Büyüme geriliÄŸi,       
• Ciltte kaşıntılı döküntüler,
• Dışkıda anormallik, büyük tuvalet ihtiyacının artması,
• Eklem ve kemikler aÄŸrı,
• Ä°shal,
• Ä°ÅŸtahta azalma,
• Kansızlık,
• Karında öne doÄŸru ÅŸiÅŸkinlik,
• Kas zayıflığı,
• Kusma,
• Nedeni bilinmeyen karaciÄŸer hastalıkları,
• Sinirlilik,
• YaÅŸa göre kilo azlığı.

Çölyak Hastalığı Neden Olur?

“Çölyak hastalığı ne demek?” sorusuna yanıt arayan kiÅŸiler için bu hasatlığın neden kaynaklandığı da merak konusudur. Çölyak hastalığı sebepleri arasında genetik faktörler önemli bir role sahiptir. Bunun yanında çevresel faktörler de önemli bir nedendir. Genetik olarak duyarlı olan kiÅŸilerde beslenme ile gluten alınmadığı süre boyunca bulguya rastlanmaz. Bu sebeple diyetinde buÄŸday ve tüm gluten içerikli tahıllara ağırlık veren toplumlarda bu hastalık daha sık yaÅŸanır.

Çölyak Hastalığı Ä°le Ä°lgili Olan Hastalıklar Nelerdir?

• Down, Turner, Willians Sendromları,
• IgA eksikliÄŸi,
• Otoimmün karaciÄŸer hastalığı,
• Otoimmüntiroid hastalığı,
• Tip1 DM.

Çölyak Hastalığı ile Ortaya Çıkan Semptomlar Nelerdir?

Bu hastalığın klinik tablosu fazla deÄŸiÅŸkendir. Hastalıkla birlikte yaygın görülen semptomlar ise ÅŸöyledir:

• Bağışıklık yanıtına baÄŸlı olarak çeÅŸitli dermatolojik hastalıklar görülebilir.
• B12, çinko, demir ve folik asit eksikliÄŸine baÄŸlı olarak oral ve/veya genital mukozada aft benzeri bulgular oluÅŸabilir.
• Dışkının yaÄŸlı ve donuk olması ve daha sık daha bol dışkılama sayısı.
• Klasik tabloda belirtilerin büyük bir kısmı sindirim sistemi ile ilgilidir. Bu belirtiler ise 6. ve 24. aylarda ek gıdaya baÅŸlandığında ortaya çıkar. Bu süreçte karın aÄŸrısı, iÅŸtahsızlık, kusma, karında ÅŸiÅŸlik, boy uzamasının yavaÅŸlaması, enfeksiyonlarda artış, ishal, kilo alamama, geliÅŸme geriliÄŸi ve huzursuzluk gibi belirtiler görülür.
• Sindirim sistemi dışı belirtilere neden olan tablo ise 5 veya 7 yaÅŸ üzeri çocuk ve yetiÅŸkinlerde görülür. Yaygın belirtiler diÅŸin mine tabakasında bozulmalar, ergenliÄŸin gecikmesi, boy kısalığı, tedaviye tam yanıt vermeyen ve nedeni saptanamayan demir eksikliÄŸi anemisi, ağız içerisinde tekrarlayan aft, iskelet hastalıkları, kronik artrit, kalp kası bozuklukları, tekrarlayan karın aÄŸrısı, karında ÅŸiÅŸkinlik hissi, bulantı ve kusma, gastroözefageal reflü, kabızlık gibi sindirim sistemi bulgularıdır.
• YetiÅŸkinler yaygın bir ÅŸekilde dermatitis herpetiformis olarak tanımlanan cilt döküntüleri de görülür. Bu döküntüler yüz, bacak, boyun, kol ve gövdede oluÅŸur.

Çölyak Hastalığı Nasıl TeÅŸhis Edilir?

Bu hastalık kiÅŸinin yaÅŸamı boyu devam eder ve beslenme alışkanlıklarını tümüyle deÄŸiÅŸtirir. Bu nedenle doÄŸru teÅŸhis son derece önemlidir. Semptomların varlığında doÄŸru teÅŸhisi koyabilmek için ilk olarak kanda antikor varlığı tespit edilmelidir. Bu testlerle besinlerle vücuda alınan gluten ve bağırsak mukozasında meydana gelmiÅŸ hasara karşı geliÅŸtirilen antikorlar aranır. Tanı da bir diÄŸer yöntem de ince bağırsak biyopsisidir ve altın standart olarak kabul edilir. Bu tanılama yöntemi özellikle açık semptomlar vermeyen kiÅŸiler için tercih edilir. Ön tanı kan testleri, serolojik özel testleri (AGA, EMA) ile konurken kesin tanıya bağırsak biyopsisi ile varılır.

Çölyak Hastalığı Tedavisi Nasıldır?

“Çölyak hastalığı tedavisi nedir?” sorusu da merak edilen konular arasında. Çölyak hastalığı belirtileri deÄŸerlendirmesi ve kesin tanının ardından tedavi süreci baÅŸlar. Genetik yatkınlığı bulunan kiÅŸilerde gluten tüketilmesi ile ortaya çıkan tablolarda tek tedavi yaÅŸam boyu glutensiz beslenme ÅŸeklidir. Bu kiÅŸiler gluten tüketmediÄŸi sürece vücutta hastalık geliÅŸmez ve bağırsak saÄŸlıklı iÅŸleyiÅŸini sürdürür.

Çölyak Hastalığı Nasıl Önlenir?

“Çölyak hastalığı geçer mi? Önlemek mümkün mü?” soruları da sıklıkla dile getirilir. Bu hastalıkta klinik tablo gluten tüketimi ile ortaya çıkar. Bu nedenle hastalığın önlenmesinde glutensiz beslenme önemlidir.

Glutensiz Diyet Uygulanmadığında Ne Olur?

Klasik çölyak tablosunda tanı kolaydır ancak atipik çölyak tablosunda belirtilerin fark edilmesi kolay olmadığından kiÅŸiye uygulanacak glutensiz beslenme tedavisi gecikir. Bu da vücuttaki pek çok sistemde ciddi sorunların yaÅŸanmasına neden olur. Vücudun doÄŸrudan otoimmün yanıt mekanizması ile iliÅŸkili olması nedeniyle hastalığın devam etmesi durumunda vücudun otoantikor üretim mekanizmasında bozulma yaÅŸanabilir. Bunun sonucunda da kiÅŸi insüline baÄŸlı diyabet, multiple skleroz (MS), ankilozan spondilit, sistemik lupus eritematozus (SLE), pemfigus vulgaris, romatoit artrit gibi ciddi ve yaygın otoimmun hastalıklar geçirmeye yatkın olur. Bunun yanında hastalığın ilerlemesi ile bazı endokrin bozukluklar oluÅŸabilir. Kadın hastalarda erken doÄŸum ve düÅŸkü riski artabilir. Vücutta kötü huylu tümör geliÅŸme olasılığı da artar.

Çölyak Hastalığı Neler Yiyebilir?

“Çölyak hastalığı neler yiyebilir?” sorusu da merak edenler için ÅŸu ÅŸekilde yanıtlanabilir:

• Baharatlar,
• Balık,
• Tavuk, dana ve sığır eti,
• Mısır ve mısır unu,
• Nohut, soya, kestane ve üzüm çekirdeÄŸi unu,
• Patates ve patates unu,
• Pirinç ve pirinç unu,
• Pirinç ve pirinç unlu sütlaç, muhallebi,
• Su, meyve suyu, bitki çayı, kahve, 
• Tüm bakliyatlar,
• Tüm katkısız ve sıvı yaÄŸ çeÅŸitleri,
• Tüm meyve ve sebze çeÅŸitleri,
• Tüm ÅŸeker çeÅŸitleri,
• Yumurta, reçel, bal, pekmez.

Çölyak Hastalığı Neler Yiyemez?

Çölyak hastalarının tüketmemesi gereken besinler de aÅŸağıdaki gibidir:

• Unlu mamuller,
• Bira gibi malt içerikli alkoller,
• Boza ve mayalı tüm içecekler,
• Arpa, buÄŸday, yulaf ve çavdar içeren tüm ürünler,
• Glüten içeren çikolata ve sakızlar,
• Tarhana, eriÅŸte, un, düÄŸün ve ÅŸehriye çorbaları,
• Ä°çerisinde glüten bulunan her ÅŸey,
• Åžehriye, un, kuskus, irmik, makarna, bulgur,
• Una batırılarak hazırlanmış tavuk, balık, et.

Bu hastaların aldıkları ürünlere dikkat etmek adına etiket okuma alışkanlığını kazanması önemlidir. Bu ürünler yalnızca gıda ürünleri deÄŸil ilaç ve kozmetik ürünlerini de kapsar. Bu kiÅŸilerin ayrıca yemek piÅŸirirken glutenli gıdalar ile glütensiz gıdaların temas etmemesine dikkat etmesi de önemlidir. Dışarıda yemek seçiminde de dikkatli olunmalıdır. Glutensiz diyet zayıflama amacıyla deÄŸil hastalığı kontrol altına almak amacıyla uygulanır. Çölyak hastalığı diyeti tam tanının ardından mutlaka diyetisyen eÅŸliÄŸinde uygulanmalı ve hayat tarzı haline getirilmelidir.

Çölyak Hastalığı Ä°çin Hangi Doktora Gidilmeli?

“Çölyak hastalığı için hangi doktora gidilmeli?” diye merak ediyorsanız gastroenteroloji doktoruna baÅŸvurmanız gerektiÄŸini bilmelisiniz.