Covid Akciğere İnmesi: Kimler Risk Altında? Neler Yapılabilir?

02 / HAZ
2023

Dünya genelinde büyük bir etki yaratan Covid-19, akciÄŸere inmesi ile de dikkatleri çekmekte. COVID-19 enfeksiyonu akciÄŸerlere etkisi hafif zatürre veya zatürre olmayan durumlar ÅŸeklinde seyreden %81 oranında hafif vakalarla karşımıza çıkar. Bunun yanı sıra hastaların %14'ünde oksijen düÅŸüklüÄŸü, nefes darlığı ve akciÄŸer görüntülemesinde %50'den fazla tutulum gözlemlenen ileri hastalık durumları söz konusudur. %5 oranındaki hastada ise solunum yetmezliÄŸi, çoklu organ yetmezliÄŸi gibi kritik belirtiler ortaya çıkabilir.

BilindiÄŸi gibi akciÄŸerler vücudun en önemli organlarından biri ve solunum sisteminin merkezi. Bu nedenle Covid-19 virüsünün akciÄŸerleri hedef alması oldukça ciddi bir durum. Bu nedenle covid vaka sayısı arasında kimlerin risk altında olduÄŸunu bilmek farkındalık yaratmak adına önemli. Yazımızda Covid-19 virüsünün akciÄŸere inmesinin ne olduÄŸunu, hangi grupların daha fazla risk altında olduÄŸunu ve bu durumla baÅŸa çıkmak için covid aşısı yaptırmanın yanı sıra neler yapabileceÄŸimizi ele alacağız.

Covid Akciğere İnmesi Kimler Risk Altında?

COVID-19'un kritik bir hastalık için risk faktörleri yaÅŸ, altta yatan hastalık varlığı ve aşılama durumuna baÄŸlı olarak deÄŸiÅŸir. YaÅŸ kritik hastalık geliÅŸimi için önemli bir risk faktörüdür ve 20-29 yaÅŸ arası hastaların hastaneye yatış oranı %1 iken 50-59 yaÅŸ arasında olan covid tablosu oranı %4'e ve 80 yaÅŸ üzerinde ise %18'e kadar çıkar. Ölüm oranları da yaÅŸla birlikte artar. Kritik hastalık için risk faktörü olabilecek altta yatan hastalıklar ise astım, kanser, beyin damar hastalıkları, böbrek yetmezliÄŸi, kronik akciÄŸer hastalıkları, karaciÄŸer hastalıkları, ÅŸeker hastalığı gibi metabolik sendromlar ile doÄŸumsal veya edinsel bağışıklık sistemi bozukluklarıdır. Ayrıca psikojenik rahatsızlıklar (depresyon, ÅŸizofreni), Alzheimer gibi nörolojik hastalıklar, obezite, fiziksel inaktivite (hareketsizlik), gebelik süreci, sigara içme alışkanlığı, organ nakli yapılan hastalar, verem ve kortizon veya diÄŸer bağışıklık sistemini baskılayan ilaç kullanan hastalar da kritik hastalık risk faktörleri arasındadır.

Akciğerde Covid Tutulumunda Ne Yapılır?

Hastalarda covid 19 akciÄŸer tutulumu olduÄŸunda ateÅŸ, öksürük, nefes darlığı ve iki taraflı akciÄŸer tutulumu gibi belirtiler görülebilir. COVID-19'u diÄŸer enfeksiyonlardan net bir ÅŸekilde ayırt edecek belirli bir semptom bulunmaz. Ancak özellikle ÅŸikayetlerin baÅŸlangıcından yaklaşık bir hafta sonra ortaya çıkan nefes darlığı, COVID-19'lu olma ihtimalini artırabilir. Hafif veya orta düzeyde hastalığı olan COVID-19 hastalarında ileri yaÅŸta olanlar veya altta yatan rahatsızlıkları olanlar gibi ilerleme riski taşıyan hastalar için özel tedaviler önerilebilir. Ancak risk faktörü olmayan hastalarda bile olsa belirti varsa bile özel tedavi önerilmez. Ayrıca hiçbir belirtisi veya ÅŸikâyeti olmayan hastalara da özel tedavi uygulanması tavsiye edilmez.

Ayaktan tedavi edilen hastalarda inhaler kortizon veya hap ÅŸeklinde kortizon kullanımı tavsiye edilmez. Antibiyotik kullanımı sadece COVID-19 tanısı kesin deÄŸilse veya yeni enfeksiyon varsa önerilir. COVID-19 öncesinde kan sulandırıcı tedavisi alan hastalar COVID-19 enfeksiyonu olduÄŸunda bu tedavilerine devam etmelidir. Ancak COVID-19 tanısı alan ve ayaktan tedavi edilen hastalarda rutin olarak kan sulandırıcı tedavisi önerilmez. Ayaktan takip edilen hastaların bol su içmeleri, ateÅŸ ve kas/baÅŸ aÄŸrıları için öncelikle parasetamol (PAROL) kullanmaları önerilir. Yetersiz kalındığı durumlarda steroid olmayan anti-inflamatuar ilaçlar (NSAID) kullanılabilir.

COVID-19 Geçiren KiÅŸilerde Uzun Dönemde Görülen Etkiler

COVID-19 hastalığının akut tanısı semptomların baÅŸlangıcından 4 hafta sonrasına kadar olan süreci içerir. Bu süreçte hastanın ÅŸikayetleri normal seyrinde 4 haftaya kadar devam edebilir. Uzun süreli COVID ise hastalığın baÅŸlangıcından itibaren en az 3 ay boyunca ÅŸikayetlerin devam ettiÄŸi bir durumu ifade eder. Uzun süreli COVID'i önlemenin yolu koruyucu önlemlere uyulmasıdır. Bunlar arasında aşılama, maske takma, sosyal mesafeye uyum ve el hijyeni yer alır.

Uzun süreli COVID'in sıklıkla görülen belirtileri arasında halsizlik, nefes darlığı, göÄŸüs aÄŸrısı ve öksürük yer alır. Koku kaybı, eklem aÄŸrısı, baÅŸ aÄŸrısı, göz ve ağız kuruluÄŸu, tat kaybı, rinit, iÅŸtahsızlık, baÅŸ dönmesi, kas aÄŸrısı, uykusuzluk, ses kısıklığı, saç dökülmesi, terleme, cinsel istekte azalma ve ishal gibi diÄŸer belirtiler de görülebilir. Bunun yanı sıra hafıza kaybı, konsantrasyon bozukluÄŸu, yaÅŸam kalitesinin düÅŸmesi, anksiyete, depresyon ve post-travmatik stres bozukluÄŸu gibi belirtiler de ortaya çıkabilir.

COVID-19 Geçiren KiÅŸilerde Uzun Dönemde Görülen Etkiler Ne Kadar Sürer?

AteÅŸ, titreme ve koku-tat deÄŸiÅŸimleri gibi covid belirtileri 2-4 hafta içinde kaybolabilirken halsizlik, nefes darlığı, kas aÄŸrıları ve biliÅŸsel bozukluklar gibi diÄŸer belirtiler 2-12 ay arasında sürme eÄŸilimindedir.

Covid Akciğere İndiğinde Nasıl Bir Tedavi Uygulanır?

Hafif covid 19 enfeksiyonu geçiren hastalarda rutin laboratuvar testleri yapılmasına gerek yoktur. Ancak covid test sonucu pozitif çıkan, hastalığı daha ağır geçiren ve tanı sırasında laboratuvar testleri sonuçları anormallik gösteren, hastanede yatırılarak tedavi edilen veya açıklanamayan sebat eden semptomları olan hastaların tam kan sayımı, elektrolit, üre, kreatinin, karaciÄŸer fonksiyon testleri ve albümin deÄŸerleri kontrol edilebilir. Kalp yetmezliÄŸi veya miyokardit gibi durumlar söz konusu ise BNP ve troponin seviyeleri de ölçülebilir. Nefes darlığı veya halsizlik gibi semptomların varlığı halinde D-dimer ve tiroid testleri istenebilir. Yorgunluk ve kas aÄŸrısı gibi ÅŸikayetlerde ise kreatinin kinaz ölçülebilir.

AkciÄŸer Ne Zaman Ä°yileÅŸir?

Hafif akciÄŸer tutulumu olan hastalarda akciÄŸerin normale dönmesi genellikle 2-4 hafta sürerken bazen bu süre 12 haftaya kadar uzayabilir. Ağır tutulumda ise iyileÅŸme süreci 1 yıla kadar çıkabilir. Bu nedenle akciÄŸerin tamamen iyileÅŸip iyileÅŸmediÄŸini anlamak için en az 12 hafta sonra görüntüleme yapılması uygun olacaktır. EÄŸer lezyonlar hala görüntülerde kaybolmadıysa akciÄŸer tomografisi ile deÄŸerlendirilmesi gerekebilir. Semptomlar kötüleÅŸirse ya da yeni semptomlar ortaya çıkarsa, daha erken bir görüntüleme gerekebilir. COVID-19 hastalarında çok yaygın akciÄŸer tutulumu olan ARDS durumunda ne zaman akciÄŸer tomografisi çekilmesi gerektiÄŸi henüz belirsizdir. Normal covid akciÄŸer grafisi olan ancak açıklanamayan kardiyopulmoner semptomları ve düÅŸük parmak ucu saturasyonu olan hastalarda, akciÄŸer damar tıkanıklığının deÄŸerlendirilmesi amacıyla akciÄŸer anjiografisi yapılması düÅŸünülmelidir.

Åžikayetleri azalmış ya da kaybolmuÅŸ hastalarda rutin solunum fonksiyon testleri önerilmemektedir. Ancak semptomları devam eden ya da durumu ÅŸiddetlenen hastalarda solunum fonksiyon testleri gerekebilir. Yaygın tutulum olan hastalarda solunum fonksiyon testlerinde anormallik saptanırsa,6 ayda bir takip edilmelidir. Hafif nefes darlığı olan ve oksijen ihtiyacı olmayan hastalara nefes egzersizleri önerilir. Bu egzersizler dik oturarak veya hafif uzanarak yapılabilir. Burundan 2 saniye boyunca çiçek koklarcasına nefes alınırken, dudaklar büzülerek ağızdan 4 saniye boyunca nefes verilir. Bu döngü 2 dakika boyunca tekrarlanabilir ve gün içinde birkaç kez yapılabilir. Ä°kinci yöntem yatarken baÅŸ ve diz altına yastık koyarak uygulanabilir. Bir el göÄŸüs bölgesine diÄŸer el ise karın bölgesine yerleÅŸtirilir. Burundan yavaÅŸça nefes alınıp karın bölgesindeki el göÄŸüs kısmındakini geçecek kadar nefes alır ve sonra burundan tekrar yavaÅŸça nefes verilir. Karın kısmındaki el, göÄŸüs kısmındakinin daha aÅŸağısına doÄŸru hareket ederek bu döngü 2-5 dakika boyunca birkaç kez yapılabilir.

Geçmeyen Öksürük Durumunda Ne Yapılmalı?

Uzamış covidli akciÄŸer vakalarında diÄŸer viral enfeksiyonlardaki öksürükler gibi hareket edilmelidir. Ä°lk olarak astım, reflü veya alerjik rinit gibi diÄŸer hastalıklar açısından deÄŸerlendirme yapılmalıdır. Gerekli görülürse öksürük kesici ilaçlar kullanılarak öksürük baskılanabilir. Inhaler tedaviler bazı hastalarda yararlı olabilir ancak aşırı kullanmaktan kaçınılmalıdır. Opioid grubu ilaçlar ise potansiyel yan etkileri sebebiyle çok nadir kullanılır. YaÅŸam kalitesini bozan ve uyku bozukluÄŸuna neden olan öksürük durumunda bu tür ilaçlar düÅŸünülebilir.

GöÄŸüs AÄŸrısı Durumunda Ne Yapılmalı?

Covid akciÄŸer tutulumu göÄŸüs aÄŸrısı da yaratabilir. GöÄŸüs aÄŸrısı ve baskı hissinin kaybolması uzun sürebilir ve yaÅŸam kalitesini bozmuyorsa tedavi gerekli olmayabilir. Ancak yaÅŸam kalitesini bozuyorsa NSAID aÄŸrı kesiciler kullanılabilir. Bronkospazma baÄŸlı göÄŸüste baskı hissi varsa inhaler bronÅŸ geniÅŸleticiler yardımcı olabilir.

Kan Pıhtılaşması Durumunda Ne Yapılmalı?

COVID-19 hastalarında akut durumlarda sıklıkla pıhtılaÅŸma faktörlerinde artış görülür. Özellikle ağır vakalarda bacakta veya akciÄŸerde pıhtılaÅŸmalar saptanabilir. PıhtılaÅŸma tespit edilen hastalar, COVID-19 dışındaki pıhtılaÅŸmalar gibi tedavi edilir. Ancak, hastanede yatarken kan sulandırıcı tedavisi verilmese bile taburcu olurken kesilmesi önerilir.

Geçmeyen Nefes Darlığı Durumunda Ne Yapılmalı?

Covid akciÄŸer tutulumu tedavisi geçmeyen nefes darlığı tablolarını da dikkate alır. COVID-19 sürecinde uzamış vakalarda nefes darlığı ve oksijen saturasyonu düÅŸüklüÄŸü olan hastalarda akciÄŸer fibrozisi ve solunum fonksiyon testlerinde düÅŸme saptanması durumunda COVID-19'a baÄŸlı fibrozis düÅŸünülmelidir. Ä°diyopatik pulmoner fibroziste kullanılan antifibrotik ilaçların COVID-19'a baÄŸlı fibrozis tedavisinde de kullanımı gündeme gelmiÅŸtir. Yapılan araÅŸtırmalar antifibrotik ilaçların diÄŸer tedavi yöntemlerine göre daha etkili olduÄŸunu göstermektedir. Ancak Dünya SaÄŸlık Örgütü henüz bu konuda bir öneri sunmamıştır. Antifibrotik ilaçların uygun hastalarda kullanılması gerektiÄŸi düÅŸünülse de kesin sonuçlar için devam eden çalışmaların takip edilmesi gerekmektedir.

COVID-19 kas aÄŸrılarına da neden olur. Bu durumda neler yapılması gerektiÄŸini merak ediyorsanız "COVID-19 Kas AÄŸrıları Nasıl Giderilir?" baÅŸlıklı yazımıza göz atabilirsiniz.