Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Nedir?

05 / AGU
2023

Hormonlar vücuttaki birçok iÅŸlevi yerine getirme görevine sahiptir. Bu hormonları üreten iç salgı bezleri ise endokrin ya da hormonal sistem olarak adlandırılır. Hormonal sistemi oluÅŸturan salgı bezlerini hipofiz, hipotalamus, tiroid ve paratiroid, pankreas, overler ve testisler, adrenal bezler ve damar iç yüzeyini kaplayan endotel hücreleri oluÅŸturur. Ä°ç salgı bezlerinde üretilip salınan hormonların az veya fazla salgılanması ya da hiç salgılanmaması durumunda hormonal hastalıklar meydana gelir. Vitamin ve mineral eksikliklerinden kaynaklı hastalıklar, diyabet, obezite ve guatr gibi çok çeÅŸitli hastalıklar endokrinoloji ve metabolizma hastalıkları kliniÄŸinin uzmanlık alanına girer. DoÄŸuÅŸtan genetik faktörlere baÄŸlı olan yaÄŸ, karbonhidrat ve protein metabolizması hastalıkları da yine bu klinik tarafından teÅŸhis edilip tedavi edilir. “Metabolizma hastalıkları nedir?” ve daha bilinmesi gerekenleri sizler için derledik.

Endokrin Sistem Nedir?

Endokrin sistem vücutta hormon üreten ve salgılayan bir dizi bezden oluÅŸur. Bu beze sistemi büyümeyi düzenler, metabolizmayı kontrol eder, cinsel fonksiyonları yönetir ve vücudun genel olarak düzgün çalışmasını saÄŸlar. Endokrin sistem; hipofiz bezi, tiroid, paratiroidler, adrenal bezler, pankreas, overler ve testisleri içerir. Bu organlar ve bezler arasındaki karmaşık etkileÅŸimler vücuttaki tüm biyolojik iÅŸlemleri düzenleyen hassas bir dengeyi korur.

Endokrinoloji ve Endokrinolog Nedir?

Endokrinoloji endokrin bezlerinin iÅŸleyiÅŸi ve ürettiÄŸi hormonlara odaklanan bir bilim dalıdır. Kesin anatomik sınırların olmaması nedeniyle diÄŸer tıp disiplinlerinden ayrılır. Endokrinolojiyi iç salgı hastalıkları ya da hormon bozuklukları bilimi olarak tanımlayabiliriz. GeniÅŸ kapsamlı bir alandır ve karbonhidrat metabolizma bozukluÄŸu olan diyabet, tiroid, hipofiz ve adrenal bez rahatsızlıkları, metabolik kemik hastalıkları, testis ve yumurtalık hormon seviyesindeki eksiklik veya fazlalık gibi rahatsızlıklarla ilgilenir. Aynı zamanda protein, karbonhidrat ve yaÄŸ metabolizması gibi metabolik hastalıklar, büyüme ve geliÅŸme sorunları, yüksek tansiyon da endokrinolojinin çalışma alanına dahildir.

Endokrin sistem hastalıklarının tamamına hâkim olan kiÅŸilere endokrinolog denir. Bu alanda uzmanlaÅŸmış doktorlar 6 yıl tıp eÄŸitimini bitirdikten sonra 4 veya 5 yıl iç hastalıklar üzerine ihtisas yapar. Daha sonra 3 yıl boyunca endokrin bölümünde eÄŸitim alarak oldukça yoÄŸun bir öÄŸrenme sürecinden geçer. Endokrinoloji uzmanları endokrin sistemle ilgili hastalıkların teÅŸhis ve tedavisini gerçekleÅŸtirir.

Endokrin Sistem Hastalıkları ÇeÅŸitleri Nelerdir?

Endokrinoloji hastalıkları çeÅŸitli ve geniÅŸ kapsamlıdır. Her bir hastalığın ayrı alt kategorileri de mevcuttur. ÖrneÄŸin basit guatr rahatsızlığı tiroit bezinin anormal büyümesi sonucu oluÅŸur. Bu durum gerekli miktarda iyot alımının eksik olması veya tiroit hormonunun üretiminin farklı nedenlerden dolayı engellenmesi durumlarında meydana gelir. Bu tür durumlarda tiroit bezi normal seviyenin üzerinde çalışır ve büyür. Bazı vakalarda bez o kadar büyür ki solunumu ve yutmayı etkileyen dışa görünür bir hal alabilir.

Cushing sendromu da endokrinoloji alanına giren baÅŸka bir örnektir. Bu hastalık genellikle kan dolaşımında bulunan kortizol seviyesinin yüksek olmasını içerir. Cushing sendromu hiperglisemi, dokudaki protein seviyelerinin düÅŸmesi, protein sentezinin azalması, osteoporoz, zayıflamış bağışıklık yanıtı, artan enfeksiyon duyarlılığı, hipertansiyon, kas zayıflığı, halsizlik ve depresyon gibi belirtilerle kendini gösterir. Yüksek kortizol seviyesi genellikle karın, gövde ve yüzdeki belirli bölgelerde yaÄŸ birikimine yol açarak obeziteye neden olurken kol ve bacaklarda bu durumu görmeyiz. Kolajen üretiminin inhibe edilmesi ise deride kanama ve mor renk çizgilerin ortaya çıkmasına neden olabilir. Ayrıca ses kalınlaÅŸmasına neden olan hormonal deÄŸiÅŸiklikler de yaÅŸanabilir. Bunlar dışında endokrinoloji bilim dalının incelediÄŸi diÄŸer endokrin sistem hastalıkları aÅŸağıda listelenmiÅŸtir:

• Adrenalin hormonunun aşırı salgılanması
• Aldosteron hormon fazlalığı
• Büyüme hormonu eksikliÄŸi ile iliÅŸkili boy kısalığı
• Böbrek üstü bezleri ile ilgili hastalıklar
• Büyüme hormonunun aşırı salgılanması
• Diyabetes insipidus
• Erektil disfonksiyon ve iktidarsızlık sorunu
• Erkeklerde görülen meme büyüklüÄŸü
• Guatr
• Hashimoto tiroiditi
• Hipofiz beziyle ilgili hastalıklar
• Hipofiz bezi yetmezliÄŸi
• Kadın cinsel hormonlarındaki azalmalar
• Kortizol hormon eksikliÄŸi
• Kortizol hormon fazlalığı
• Menopoz süreci
• Nodüler guatr
• Paratiroit hormon eksikliÄŸi
• Paratiroit hormondaki aşırılıklar
• Polikistik over sendromu
• Prolaktin hormondaki aşırılıklar
• Testis ve penis büyüklüÄŸünde küçülme, sakal çıkaramama durumu 
• Testislerin fonksiyonları ve ilgili hastalıklar  
• Testosteron eksikliÄŸi 
• Tiroiditi - Tiroid bezinin iltihabı

Endokrin Sistem Hastalıkları Tanı ve Tedavisi Nasıldır?

Peki metabolizma hastalığı nedir? Nasıl teÅŸhis edilir? Endokrinoloji birçok hastalığı kapsayan ve çeÅŸitli tanı ve tedavi yöntemlerini içeren bir bilim dalıdır. Bu yöntemler ilaçlarla tedaviden cerrahi müdahalelere kadar geniÅŸ bir spektrumu kapsar. Uzman doktorunuz belirli durumları uygun bulduÄŸunda laboratuvar ve radyolojik testler talep eder. Tüm semptomlar, metabolik hastalıkların belirtileri ve sonuçlar deÄŸerlendirilerek uygun teÅŸhis konulur ve ardından hızlıca tedavi planı oluÅŸturulur.

ÖrneÄŸin yaygın olarak görülen diyabet metabolizma hastalığıdır ve hormon salgısının azalması ile insülin eksikliÄŸi karbonhidrat, protein ve yaÄŸ metabolizmasında aksaklıklara neden olur. GeliÅŸmekte olan ülkelerde %5, geliÅŸmiÅŸ ülkelerde ise nüfusun %10'unu etkileyen bu durum yaÅŸla birlikte daha da artar. Hastanın geçmiÅŸi önemlidir ve ağız kuruluÄŸu, kilo kaybı, görme bozukluÄŸu, ayaklarda hissizlik veya yanma gibi bir dizi belirtiyle ortaya çıkabilir. Diyabet Tip-1, Tip-2 ve diÄŸer türleri olmak üzere sınıflandırılır. Tanı için kan ÅŸekeri ölçümü veya idrarda glikoz ölçümü gibi ek laboratuvar testleri kullanılabilir. Tedavi diyabet tipine ve hastanın durumuna baÄŸlı olarak uygulanır.

Bir baÅŸka örnek olarak insipidus diyabeti (ÅŸekersiz diyabet) verilebilir; bu durum ADH hormonu eksikliÄŸi sonucunda ortaya çıkar. ADH hormonu böbrekten çok fazla sıvının atılmasını engeller ve vücut sıvılarının yeniden emilimini saÄŸlar. Bu hastalığın tipik belirtisi susuzluktur. Bu tür hastalar için hipofiz bezine MR ile bakılırken laboratuvar testleri de yapılır. Hastanın geçmiÅŸi burada da önemlidir ve tanının ardından uygun tedaviye baÅŸlanır. Akromegali de baÅŸka bir endokrinolojik hastalık örneÄŸidir ki bu durumda hipofiz bezindeki büyüme hormonu fazla çalışır. Bu rahatsızlıkta cerrahi müdahale ve radyoterapi kullanılabilir. Ayrıca dwarfizm (cücelik), yetersiz hormon salgısı sonucunda meydana gelebilir.

Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Neye Bakar?

Endokrinoloji ve metabolizma hastalıkları hormonal dengenin bozulduÄŸu ve metabolik süreçlerde anormalliklerin görüldüÄŸü birçok hastalığın teÅŸhis ve tedavisine odaklanır. “Metabolik hastalıkların isimleri nedir?” sorusunun yanıtı aÅŸağıdaki gibidir:

• Adrenal (böbrek üstü bezi) hastalıklar
• Anoreksiya nervoza ve bulimia nervoza (yeme bozuklukları)
• Aşırı tüylenme
• Büyüme
• Diyabet
• Hipertansiyon
• Hipofiz bezi hastalıkları
• Ä°nfertilite (kısırlık)
• Ä°nsülin direnci
• Kan yaÄŸları metabolizması hastalıkları
• Kısırlık
• Obezite
• Osteomalazi ve raÅŸitizm
• Osteoporoz ve diÄŸer metabolik kemik hastalıkları
• Testis ve overin (yumurtalık) hormonal kaynaklı hastalıkları
• Tiroit

EÄŸer yukarıdaki hastalıklardan herhangi birine veya baÅŸka bir hastalığa sahipseniz endokrinoloji ve metabolizma hastalıkları kliniklerinin uzmanlık alanına giren bu hastalıklarla ilgili saÄŸlık kuruluÅŸuna baÅŸvurmalısınız. Bu ÅŸekilde gerekli muayeneleri yaptırarak uzman hekiminiz tarafından verilecek önerilere uygun olarak tedavi sürecinize hemen baÅŸlayabilirsiniz. Endokrin muayene bulguları ve tanı testleri sonuçları deÄŸerlendirildikten sonra erken evrede tedavi edilerek ileride daha ciddi sorunlarla karşılaÅŸma riskini ortadan kaldırabilirsiniz.

KAYNAK:

https://endocrinology.wustl.edu/patient-care/patient-education/endocrine-and-metabolic-disorders/

https://www.niddk.nih.gov/about-niddk/research-areas/endocrine-metabolic-diseases