Demans Nedir? Demans Belirtileri Nelerdir?

 

Demans beyin fonksiyonlarının ilerleyici bir ÅŸekilde bozulduÄŸu ve kiÅŸinin günlük yaÅŸamını etkileyen bir durumdur. Genellikle yaÅŸlanma süreci ile iliÅŸkilendirilse de her yaÅŸta ortaya çıkabilir. Bu nedenle demansın belirtileri tanımak ve erken teÅŸhis için farkındalık oluÅŸturmak son derece önemlidir. Demans belirtileri bireyden bireye farklılık gösterebilir ve bazen karmaşık veya hafif olabilir. Bu blog yazısında demans nedir ve bu durumun belirtileri nelerdir gibi soruların yanıtlarını bulabilirsiniz.

Demans Nedir?

“Demans hastalığı nedir?” sorusu merak edenler için aÅŸağıdaki gibi yanıtlanabilir: Demans hafıza, düÅŸünce yetisi ve sosyal yetenekleri olumsuz etkileyen bir semptomlar grubunu ifade eder. Tek bir hastalık deÄŸil çeÅŸitli türleri bulunan bir durumdur. En yaygın olarak rastlanan tür Alzheimer demansıdır ve tüm demans vakalarının yaklaşık %60-80'ini oluÅŸturur. Ä°kinci en sık görülen tür ise genellikle bir inmenin ardından ortaya çıkan vasküler demanstır.

Demans kelimesi köken olarak Latince'deki mens yani zihin kelimesinden gelir ve zihnin kaybedilmesi anlamına gelir. Ancak demansların özellikle Alzheimer demansının hemen meydana gelmediÄŸini belirtmek önemlidir. Belirtileri kademeli olarak geliÅŸir ve ilerler. Bazı demans türleri ise belirli bir madde eksikliÄŸi veya belirli bir maddenin veya ilacın yan etkilerine baÄŸlı olarak ortaya çıkar. Bu tür demanslar genellikle ilerleyici nitelikte olmayıp geriye dönebilir.

Demans Neden Olur?

Beynimiz farklı iÅŸlevleri (örneÄŸin hafıza, karar verme ve hareket) yerine getiren çeÅŸitli bölgelere sahiptir. Beyindeki belirli bölgedeki hücreler zarar gördüÄŸünde bu bölge normal iÅŸlevlerini sürdüremez. Demans durumu demans hastası beyin hücrelerinin hasar görmesi sonucunda ortaya çıkar. Bu hasar beyin hücrelerinin birbiriyle iletiÅŸim kurma yeteneÄŸini etkiler. Beyin hücreleri arasındaki normal iletiÅŸim bozulduÄŸunda düÅŸünme, davranış ve duygusal tepkiler de bundan etkilenebilir.

Demansın Türleri Nelerdir?

Demans türleri aÅŸağıdaki gibidir:

• Alzheimer Hastalığı: Alzheimer hastalığının tüm sebepleri tam olarak bilinmemekle birlikte bu durumun küçük bir yüzdesinin çocuklara ebeveynlerinden geçen üç genin mutasyonlarıyla alakalı olduÄŸu uzmanlarca kabul edilir. Alzheimer'da rol oynayan farklı genler olabilirken riski çoÄŸaltan önemli bir gen apolipoprotein E4'tür (APOE). Alzheimer hastası kiÅŸilerde beyinde beta amiloid plak adı verilen protein kümeleri ve tau proteini içeren ipliksi yapılar toplanır. Bu kümelerin saÄŸlıklı sinir hücrelerine ve onları birbirine baÄŸlayan liflere zarar verdiÄŸi düÅŸünülür.
• Vasküler Demans: Ä°kinci en sık rastlanan demans türü olan vasküler demans beyninize kan taşıyan damarların hasar görmesi sonucunda ortaya çıkar. Vasküler demansın en tipik belirtileri arasında problem çözme, yavaÅŸ düÅŸünme, odaklanma ve organize olmada zorluk yaÅŸama bulunur. Genellikle bu belirtiler hafıza kaybından daha belirgindir.
• Lewy CisimciÄŸi Demansı: Lewy cisimleri beyinde baloncuk ÅŸeklinde anormal protein birikimleridir. Sıkça karşılaşılan belirti ve semptomlar arasında uykuda rüya görürken hareket etme, var olmayan ÅŸeyleri görmek (görsel halüsinasyonlar) ve dikkat eksikliÄŸi yer alır.
• Frontotemporal Demans: Bu hastalık genellikle kiÅŸilik, davranış ve dil ile iliÅŸkili olan beyin bölgelerinin yani ön ve temporal lobların sinir hücrelerinde görülen parçalanma (dejenerasyon) sonucunda meydana gelen bir hastalık grubudur. Yaygın olarak görülen semptomlar arasında davranış ve kiÅŸilik deÄŸiÅŸiklikleri, düÅŸünme, deÄŸerlendirme, dil ve hareket bozuklukları bulunur.
• Karışık Demans: 80 yaÅŸ üstünde demanslı bireylerin beyin otopsi incelemeleri Alzheimer hastalığı, vasküler demans ve Lewy cisimciÄŸi demansı gibi çeÅŸitli faktörlerin bir arada bulunabileceÄŸini göstermiÅŸtir. Karışık demansın belirtileri ve tedaviler üzerinde nasıl bir etkiye sahip olduÄŸunu belirlemeye yönelik araÅŸtırmalar sürmektedir.

Demansın Sıklığı Nedir?

Dünya SaÄŸlık Örgütü'nün (WHO) verilerine dayanarak dünya genelinde yaklaşık 50 milyon demans hastası olduÄŸu ve bu hastaların %60'ının düÅŸük veya orta gelirli ülkelerde yaÅŸadığı belirlenmiÅŸtir. Her yıl ortalama 10 milyon yeni demans hastalığı tespit edilmekte ve toplumun yaÅŸlanmasıyla birlikte demans hastalığının 2030 yılına kadar 82 milyona, 2050 yılında ise 152 milyona çıkacağı tahmin edilmektedir.

Demansın Belirtileri Nelerdir?

En dikkat çeken demans belirtileri yeni öÄŸrenilen bilgilerin unutulmasıdır. Bunun yanında bir kiÅŸinin demans hastası olarak tanımlanabilmesi için aÅŸağıdaki alanlardan en az ikisinde iÅŸlevsel zorluklar olması gerekmektedir:

• Görsel algılama,
• Hafıza,
• Ä°letiÅŸim ve dil kabiliyeti,
• Mantıklı düÅŸünme ve yargılama kabiliyeti,
• Odaklanma ve dikkat kapasitesi.

Demansın Evrelere Göre Semptomları Nelerdir?

Demans evreleri aşağıdaki gibidir:

Erken evre: Demansın ilk dönemi genellikle ihmal edilir çünkü hastalık oldukça yavaÅŸ ilerler. Unutkanlık, zaman kavramını kaybetme, tanıdık yerlerde yolunu ÅŸaşırmak ortak belirtileridir.

Orta evre: Hastalığın orta aÅŸamasına geçildiÄŸinde belirtiler daha çarpıcı ve engelleyici hale gelir. Son yaÅŸanan olayları ve insanların isimlerini unutma, ev içinde yolunu kaybetme, iletiÅŸim kurmada artan zorluklar, kiÅŸisel bakım konusunda yardım gereksinimi, dolaşıp durma ve tekrar eden sorular gibi davranış deÄŸiÅŸiklikleri ÅŸeklinde kendini gösterebilir.

Son AÅŸama: Demansın son aÅŸaması tamamen bağımlılık ve hareketsizlik durumunu ifade eder. Hafıza sorunları daha ciddi bir hal alırken fiziksel belirtiler ve semptomlar da daha fazla gözle görülür hale gelir. Bu belirtiler arasında zaman ve mekan farkındalığının kaybolması, yakınlarını ve arkadaÅŸlarını tanımada zorluk çekme, kiÅŸisel bakımı tek başına gerçekleÅŸtirememe, yürümede sıkıntı yaÅŸama ve saldırgan davranışlarda artış bulunabilir.

Demansın Teşhisi Nasıl Yapılır?

Demans hastalığı belirtileri ve teÅŸhisi için belirli bir test yoktur. Doktorunuz detaylı bir klinik muayene sonucunda size bazı sorular içeren bir test uygulayabilir. EÄŸer baÅŸka hastalıklardan ÅŸüpheleniyorsa kan testi veya beyin taraması talep edebilir.

Demansın Tedavisi Var mıdır?

Ä°lerleyici demans türlerinin çoÄŸuna yönelik demans tedavisi olmasa da belirti ve semptomların kontrol altına alınmasını saÄŸlayacak çeÅŸitli yöntemler mevcuttur. Tedavideki ilaçlar demans semptomlarını geçici olarak hafifletmek amacıyla kullanılır. Doktor ayrıca depresyon, uyku problemleri, halüsinasyonlar, parkinsonizm ya da ajitasyon gibi ek semptom veya durumları tedavi etmek amacıyla farklı ilaçlar önerebilir. Bunun yanında destek tedavi için evde daha fazla güvenlik saÄŸlamak ve deÄŸiÅŸken davranışları yönetmeyi öÄŸrenmek için bir uzmana baÅŸvurabilirsiniz. Amaç düÅŸme gibi kaza risklerini azaltmak, davranışları kontrol etmek ve demansın ilerleyiÅŸine karşı hazırlıklı olmaktır. Demans hastalarının odaklanmasını ve iÅŸlev görmesini kolaylaÅŸtırmak için dağınıklığın ve gürültünün minimize edilmesi önemlidir. Bıçaklar ve araba anahtarları gibi potansiyel tehlike yaratabilecek eÅŸyalar saklanmalıdır.

Demans Önlenebilir mi?

Demans baÅŸlangıcı için kesin bir önleme yöntemi yoktur ancak yaÅŸam tarzında yapılabilecek bazı deÄŸiÅŸiklikler demansın ortaya çıkmasını geciktirebilir veya ilerlemesini yavaÅŸlatabilir. Yapılabilecekler aÅŸağıdaki gibidir:

• Okuma, bulmaca çözme ve kelime oyunları gibi zihinsel uyarıcı aktiviteler demansın baÅŸlangıcını erteleyebilir ve etkilerini hafifletebilir.
• Fiziksel hareketlilik ve sosyal etkileÅŸim demans belirtilerini azaltabilir ve baÅŸlangıcını geciktirebilir. Haftada 150 dakika egzersiz yapmayı hedefleyerek daha aktif olun.
• Bazı araÅŸtırmalar orta yaÅŸ ve üzeri bireylerde sigara içmenin demans ve damar hastalıkları riskini artırabileceÄŸini belirtmektedir. Sigarayı bırakarak bu riskleri minimize edebilirsiniz.
• Bazı çalışmalar kanlarında düÅŸük D vitamini seviyesine sahip olanların Alzheimer hastalığı ve diÄŸer demans türlerine yakalanma ihtimallerinin daha yüksek olduÄŸunu gösteriyor. D vitamini bazı yiyecekler, takviye ürünler ve güneÅŸ ışığı ile alınabilir. Bu konuda net bir bilimsel kanıt olmasa da genel saÄŸlık durumunuz için yeterli D vitamini almanız önemlidir. Her gün B kompleksi ve C vitamini almak da faydalı olacaktır.
• Yüksek tansiyon, artan kolesterol seviyeleri, diyabet ve aşırı vücut kitle indeksi (BMI) gibi durumları yönetmek demans riskini azaltmak adına kritik öneme sahiptir.
• Ä°ÅŸitme kaybı, depresyon veya endiÅŸe bozuklukları gibi rahatsızlıklarınız varsa bu problemlerinizin tedavisi için bir hekime baÅŸvurunuz.
• SaÄŸlıklı yemek yeme pratiÄŸi birçok açıdan önemlidir ancak özellikle Akdeniz diyetinde meyve, sebzeler, tam tahıllar ve balık ile kuruyemiÅŸlerde bulunan omega-3 yaÄŸ asitleri gibi gıdalarla saÄŸlığınızı iyileÅŸtirirken demans riskinizi düÅŸürür. Haftada üç kere somon gibi yaÄŸlı balıklar ve her gün bir avuç fındık, badem ve ceviz tüketmeye çalışın.
• Kaliteli uykuya sahip olmak pek çok hastalığı engellemekte ve yaÅŸam kalitesini arttırmaktadır. Uyku apnesi sorunu yaşıyorsanız veya yüksek sesle horlamaktaysanız bir uzmana danışın. SaÄŸlıklı günler geçirmenizi dileriz.

 

KAYNAK: https://www.cdc.gov/aging/dementia/index.html#:~:text=Dementia