Siroz Nedir? Siroz Belirtileri Nelerdir?

12 / OCA
2024

KaraciÄŸer iç organlarımız arasında yaklaşık 1.5 - 2 kilogram ağırlığıyla en büyük olanıdır ve kendini yenileyebilme yeteneÄŸine sahip tek organdır. Vücudun hayati iÅŸlevlerinin gerçekleÅŸtirilmesinde son derece önemli bir role sahiptir. Her tür kimyasal madde, ilaç ve alkolün kanın temizlenmesinde etkin bir rol oynar. Ayrıca belirli vitamin ve minerallerin depolanması, yaÄŸların sindirimi, kanın pıhtılaÅŸması ve bağışıklık sisteminin düzenlenmesi gibi kritik süreçlerde de karaciÄŸer anahtar bir konumdadır. Dolayısıyla karaciÄŸerde meydana gelen en ufak hasar bile insan vücudunda ciddi problemlere sebep olabilir. KaraciÄŸerde meydana gelen önemli hasarlardan biri de sirozdur. “Siroz nedir? Ne gibi belirtiler verir ve nasıl tedavi edilir?” gibi soruların yanıtlarını sizler için derledik.

Siroz Nedir? Siroz Evreleri Nelerdir?

Siroz hastalığı, saÄŸlıklı karaciÄŸer hücrelerinin yerini skar dokusunun aldığı ve karaciÄŸerin kalıcı hasara uÄŸradığı ilerlemiÅŸ bir hastalıktır. Skar dokusu genellikle yaralanma veya uzun süreli hastalık sonucunda oluÅŸur. Siroz durumunda karaciÄŸer iÅŸlevlerine devam edebilir fakat skar dokusu normal çalışmayı engeller ve metabolizma, kanın pıhtılaÅŸması, protein üretimi ve ilaçlar ile toksinlerin filtrelenmesi gibi hayati görevleri yerine getiremez. Siroz iki farklı evrede incelenir; semptomların varlığına baÄŸlı olarak kompanse ve dekompanse siroz. EÄŸer erken teÅŸhis edilirse dekompanse siroz kompanse siroza dönebilir. Bu iki evre aÅŸağıdaki gibidir:

• Kompanse siroz evresi: “Kompanse siroz nedir?” sorusu sıklıkla merak edilir. Bu evrede siroz belirtileri görülmez ve hasta herhangi bir ÅŸikayette bulunmaz. KaraciÄŸerde skar dokusu bulunur ancak bu durum henüz semptomlara neden olacak kadar ilerlememiÅŸtir.
• Dekompanse siroz evresi: Sarılık ve karında sıvı toplanması (assit) gibi belirtilerin ortaya çıktığı bu evre oldukça ciddidir. Erken tanı ve tedaviyle düzelebilir fakat eÄŸer geç kalınırsa, tek çözüm karaciÄŸer transplantasyonudur. Bu durum hayati tehlike oluÅŸturabilir.

Sirozun Komplikasyonları Nelerdir?

• KaraciÄŸeri besleyen damarlarda yüksek tansiyon (portal hipertansiyon). Siroz karaciÄŸerdeki normal kan akışını engeller ve bu da bağırsaklardan ve dalaktan gelen kanın basıncını artırır.
• Bacaklarda ve karında sıvı toplanması. Artan basınç portal damarında bacakta ve karında sıvı birikmesine sebep olabilir.
• Dalağın büyümesi. Portal hipertansiyon dalağın ÅŸiÅŸliklerini, ayrıca beyaz kan hücreleri ve trombositlerin anormal bir ÅŸekilde artmasına neden olabilir. Kan dolaşımındaki düÅŸük beyaz kan hücresi ve trombosit sayısı sirozun ilk belirtisi olabilir.
• Kanama. Portal hipertansiyon kanın daha küçük damarlara yönlendirilmesine yol açar ve bu durum ekstra basınçla geniÅŸleyen küçük damarların patlamasına ve ciddi kanamalara sebep olabilir.
• Enfeksiyonlarla Mücadele ZorluÄŸu. Siroz, vücudunuzun enfeksiyonlara karşı direncini düÅŸürür.
• Beslenme EksikliÄŸi. Siroz, vücudun besinleri metabolize etme yeteneÄŸini engeller bu da enerji eksikliÄŸi ve kilo kaybına yol açar.
• Beyinde Toksin Birikimi (Hepatik Ensefalopati). KaraciÄŸer sirozundan zarar gördüÄŸünde toksinlerin temizlenmesi zorlaşır. Bu toksinlerin beyinde birikmesi düÅŸünce bulanıklığına ve odaklanma sorunlarına neden olabilir.
• Sarılık. Sarılık cildin ve göz akının sararması ile idrarın koyulaÅŸması ÅŸeklinde belirti verir.
• Kemik Hastalıkları. Siroz hastaları kemik gücünü kaybedebilir ve daha yüksek risk altında olabilir.
• KaraciÄŸer Kanseri Riski. KaraciÄŸer kanseri geçmiÅŸi olan kiÅŸilerin çoÄŸunda önceden var olan siroz bulunur.
• Akut-Kronik Siroz. Çoklu organ yetmezliÄŸi, siroza sahip bireyler için önemli bir komplikasyondur.

Siroz Belirtileri Nelerdir?

KaraciÄŸer sirozu tehlikeli bir hastalıktır ve karaciÄŸer dokusunda yapısal bozulmalar ve skar dokusu oluÅŸumuyla sonuçlanır. Hastalık ilerledikçe saÄŸlıklı karaciÄŸer hücrelerinin sayısı azalır. KaraciÄŸer sertleÅŸir ve kanın geçiÅŸine direnç gösterir. Kan akışının engellenmesi bağırsaklar ve dalakta basınca neden olur ve kan kendine alternatif yollar arar. Bu durumlar karaciÄŸer fonksiyonlarının bozulmasına ve karaciÄŸer yetmezliÄŸi belirtilerinin ortaya çıkmasına yol açar.

Siroz kronik ve progresif bir hastalıktır. Erken aÅŸamalarında semptomlar hafif olabilir ama karaciÄŸer hasarı arttıkça belirtiler de ÅŸiddetlenir. BaÅŸlangıçta en yaygın görülen belirtiler iÅŸtah kaybı, kilo kaybı, mide bulantısı, enerji eksikliÄŸi ve hızlı yorgunluk hissidir. Ä°leri evrelerde vücutta su toplanması, bacak ödemi, karın ÅŸiÅŸliÄŸi, kas atrofisi, ciltte kolay morarma, kanama eÄŸilimi, aşırı kaşıntı, sarılık ve geçici bilinç deÄŸiÅŸimleri gibi siroz belirtileri görülür. DiÄŸer belirtiler ise ÅŸöyledir:

• Ağır kas krampları
• Ani kanama ve kolay morarma durumları
• Aşırı derecede kaşıntı hissi
• Bacaklarda ve karında görülen ÅŸiÅŸlikler
• Cildinizde örümcek ağına benzer damarlar
• Dalağın büyümesi
• Ellerdeki kızarıklık veya tırnakların beyazlaması
• Enerji eksikliÄŸi ve yorgunluk
• Erkeklerde cinsel isteÄŸin azalması, meme büyümesi, testis küçülmesi
• Ä°drarın koyu renkte olması
• Ä°ÅŸtah kaybı ve kilo kaybı
• Kadınların adet düzensizlikleri
• Kanlı kusma
• Karnın su toplaması
• Kemik hastalığı
• Konsantrasyon bozuklukları ve hafıza problemleri
• Mide bulantısı
• Sarılık (cilt ve gözlerin sarı ton alması)
• Yüksek ateÅŸ

Sirozun Tanı Yöntemleri Nelerdir?

Sirozun belirtileri hastalığın erken aÅŸamalarında hissedilmeyebilir. Bazen kiÅŸi rutin bir saÄŸlık kontrolüne gitmeden siroz olduÄŸunu bilemez. Doktor baÅŸlangıçta alkol kullanımını ve geçmiÅŸteki medikal durumunuzu sorgular. Ayrıca karaciÄŸerin mevcut durumu hakkında bilgi sahibi olmak için muayene de gerçekleÅŸtirir. Sirozun belirlenmesi genel olarak rutin kan testleri veya muayene yardımıyla yapılır. DoÄŸruluÄŸu teyit etmek için laboratuvar ve görüntüleme testleri istenebilir. BaÅŸlıca tanı yöntemleri aÅŸağıdaki gibidir:

• Testler: EÄŸer doktorunuz siroza dair kuÅŸkulandıysa kan testi talep edecektir. Bununla beraber karaciÄŸerinizin düzgün iÅŸleyip iÅŸlemediÄŸi konusunda belirleyici olan göstergeleri deÄŸerlendirecektir. Bu belirtiler karaciÄŸer enzim seviyeleri, kan protein seviyesindeki düÅŸüklük, tuhaf kan sayısı, viral enfeksiyon varlığı, otoimmün karaciÄŸer hastalığı durumunda görülen antikorlardır.
• Görüntüleme Testleri: Doktor gerektiÄŸinde MRI veya ultrason gibi görüntüleme testlerini de kullanabilir.
• Biyopsi: KaraciÄŸerde hangi seviyede hasar olduÄŸunu belirlemek için karaciÄŸer dokusundan örnek alınarak biyopsi yapılabilir.

Doktor yapılan testlerin sonuçlarına göre sirozun hangi evresinde olduÄŸunu hastaya aktarabilir. EÄŸer kompanse siroz teÅŸhisi konulursa bu karaciÄŸerde yara izleri bulunduÄŸu ancak halen önemli fonksiyonlarını yerine getirebildiÄŸi anlamına gelir. Bu aÅŸamada herhangi bir belirti görülmeyebilir. EÄŸer doktor dekompanse siroz teÅŸhisi koyarsa karaciÄŸerdeki hasar ciddidir ve düzgün ÅŸekilde çalışamaz hale gelmiÅŸtir. Bu durumda çok sayıda semptom meydana gelebilir.

Siroz Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Siroz tedavisi yaklaşımı karaciÄŸerin hasar seviyesine göre belirlenir. Tedavinin ana hedefi siroza yol açan durumu düzeltmek ve daha fazla zararı önlemektir. Bu ÅŸu anlama gelir: Alkol tüketimi durdurulmalıdır. EÄŸer siroz karaciÄŸerdeki yaÄŸ birikmesinden kaynaklanıyorsa kilo verilmelidir. Hepatit B veya Hepatit C varsa ilaç kullanımı gerekli olacaktır. Kaşıntı, aÄŸrı ve yorgunluk gibi semptomları hafifletmek için de ilaçlar kullanılabilir. Doktor ayrıca sirozdan kaynaklanabilecek komplikasyonların tedavisini hedefleyecektir. Bu doÄŸrultuda aÅŸağıdaki tedavi yöntemleri hasta özelinde tercih edilir:

• DüÅŸük Sodyumlu Diyet: ÅžiÅŸkinliÄŸi kontrol etmeye yardımcı olur. Bu sorunu yaÅŸayan bireylere genellikle doktorlar tarafından diuretikler tavsiye edilir. EÄŸer vücudunuz çok fazla su tutuyorsa bu sıvının atılması gerekir.
• Kan Basınç Ä°laçları: Vücudunuzda ÅŸiÅŸmiÅŸ veya patlamış kan damarlarından kaynaklanan kanamayı azaltabilir. EÄŸer ciddi ÅŸekilde geniÅŸlemiÅŸ damarlarınız varsa ameliyat olmanız gerekebilir.
• Antibiyotikler ve Aşılar: DiÄŸer enfeksiyonların geliÅŸmesini önleyebilir ve bu enfeksiyonları tedavi edebilir. Doktorunuz toksin birikimini azaltmak için ilaçlar önerme ihtimali vardır. KaraciÄŸerde iltihaplanma durumları söz konusuysa steroid kullanımı faydalı olabilir.
• KaraciÄŸer Transplantasyonu: Sirozun ağır olduÄŸu durumlarda karaciÄŸer transplantasyonuna ihtiyaç duyulabilir. Bu oldukça karmaşık ve uzun süren bir prosedürdür. ÖlmüÅŸ bir donörden yeni bir karaciÄŸer almak için bekleme listesine alınmanız gerekir. Ya da bazı insanlar yaÅŸayan bir kiÅŸiden karaciÄŸerin bir kısmını alabilir. Genelde sirozun karaciÄŸere verdiÄŸi hasar kalıcıdır ancak karaciÄŸerin üçte ikisi tahrip olmuÅŸ ya da çıkarılmış olan kiÅŸiler bile normal hayatlarına devam edebilir. Uzun süreli hepatit sonucunda siroz geliÅŸiyorsa, erken zamanda hasar tespit edilip enfeksiyon tedavi edilmelidir.

Erken aÅŸamada siroz teÅŸhisi konulan birçok kiÅŸi uygun tedavi ile saÄŸlıklı bir yaÅŸam sürdürebilir. Obezite veya diyabet gibi durumlar varsa kan ÅŸekerini dengelemek ve kilo vermek yaÄŸlı karaciÄŸer hastalığından kaynaklanan hasarı azaltabilir. Alkol bağımlılığına baÄŸlı hasar söz konusuysa alkolü bırakmak sirozun daha iyi yönetimine yardımcı olabilir.

Siroz Hastası Nasıl Beslenmeli?

Sirozlu kiÅŸilerin enerji ihtiyacı saÄŸlıklı bireylerden %50 daha fazladır. SaÄŸlıklı bir yetiÅŸkin günde 1500-2000 kalori alırken siroz hastalarının 2300-3000 kalori tüketmesi gerekir. KaraciÄŸer rahatsızlığı olan kiÅŸinin günlük enerjisinin yarısı basit ve kompleks ÅŸekerlerden yani karbonhidratlardan, üçte biri yaÄŸlardan ve kalanı proteinlerden gelmelidir. Su ve tuz retansiyonu durumunda su ve tuz alımını sınırlamaları önemlidir. Bu hastaların düzenli diüretik kullanmaları ve poliklinik kontrollerini yapmaları gerekir. Tuz tüketimi 1-2 gramı geçmemelidir. Bu süreçte beslenme düzeninde aÅŸağıdaki besinlere mutlaka yer verilmelidir:

• Enginar: A ve B vitaminleri bakımından zengindir. Ä°drar söktürücü ve antioksidan özelliklere sahip olan enginar, karaciÄŸer hastalığının ilerlemesini yavaÅŸlatabilir.
• Multivitamin takviyesi: Kronik karaciÄŸer hastalarına antioksidan ve multivitamin preparatları verilebilir.
• Bulgur ve baklagiller: Çay ÅŸekeri, çikolata, bal, reçel, asitli içecekler gibi basit ÅŸekerli yiyeceklerin tüketimi az tutulmalıdır. Basit ÅŸekerler kan ÅŸekeri seviyelerinin hızlıca yükselip düÅŸmesine yol açabilir. Kan ÅŸekerinde daha ılımlı bir artış saÄŸlayan ve kan ÅŸekerinin uzun süre boyunca istenen seviyede kalmasını destekleyen kompleks ÅŸekerli yiyecekler tercih edilmelidir. KaraciÄŸer hastalarına makarna, bulgur, sebzeler, baklagiller, sütlü tatlılar, bulgur pilavı gibi kompleks ÅŸeker içeren yiyecekler önerilir.
• KaraciÄŸer rahatsızlığı olan kiÅŸilere bileÅŸik ÅŸeker içeriÄŸi olan yiyecekler önerilir. Bunlar arasında makarna, bulgur, sebzeler, bakliyat ve sütlü tatlılar gibi gıdalar bulunmaktadır. Fastfood ve hazır market ürünleri gibi iÅŸlenmiÅŸ gıdalarla beraber sosis, sucuk ve salam tüketimi karaciÄŸer hastalığı olan kiÅŸilerin kaçınması gereken besin maddeleridir.
• Eti ve yumurtayı dikkate alacak olursak bir yumurtanın büyüklüÄŸündeki et miktarı bir yumurta ve 4 yemek kaşığı bakliyat ile eÅŸdeÄŸerdir. Bu oranları göz önünde bulundurarak beslenme düzenlemesi yapılmalıdır. Süt ürünleri kategorisinde ise bir bardak süt, bir kase yoÄŸurt, bir kibrit kutusu peynir ve 2/3 kibrit kutusu kaÅŸar peyniri eÅŸ deÄŸer kabul edilir. YoÄŸurt tükettiÄŸiniz günlerde süt veya peynir tüketimini azaltmanızda fayda vardır.
• Tahıl grubunda iki dilim ekmek, 4 yemek kaşığı makarna, pirinç pilavı ve bulgur pilavı aynı deÄŸerde sayılır. Günlük alımınız bu oranlara uygun ÅŸekilde düzenlenmelidir.

Kronik karaciÄŸer hastası olan kiÅŸiler ve özellikle siroz hastaları için özel bir beslenme programı oluÅŸturulmalıdır. SaÄŸlıklı bireylerin ihtiyacının bir buçuk katı enerji ve protein gereksinimi olan karaciÄŸer hastalarının gerekli olmadıkça protein ve diyet sınırlamalarına gitmeleri, beslenme yetersizliÄŸine ve hastalığın ilerlemesine sebep olabilir.

Siroz Hastalığı Neden Olur?

KaraciÄŸer vücudun bir nevi fabrikasıdır. Tüm besin maddelerinin iÅŸlendiÄŸi yer olan karaciÄŸer bu maddeleri vücut için faydalı ürünler haline getirir. Bunlardan birisi olan albümin sıvıların damarlarda tutulmasını saÄŸlar. Ancak karaciÄŸer fonksiyonları bozulduÄŸunda albümin yapımı da etkilenir. Albümin seviyesindeki düÅŸüÅŸ sıvıların damarlarda tutulamamasına ve dokular arasında sızmasına sebep olur. Bu durum ilk olarak bacaklarda ÅŸiÅŸlik olarak belirginleÅŸir. Aynı mekanizma nedeniyle karın boÅŸluÄŸunda da sıvı toplanır ve karın ÅŸiÅŸer. Bu hastalığa sahip kiÅŸilerde en küçük çarpışmalarda bile deride morluklar oluÅŸabilir veya kanama eÄŸilimi artar. Bunun sebebi karaciÄŸer hasarı nedeniyle pıhtılaÅŸmayı saÄŸlayan maddelerin yeterince üretilememesidir. KaraciÄŸerin iÅŸleyemediÄŸi bazı maddeler kanda birikir ve ciddi kaşıntılara ve bilinç deÄŸiÅŸikliklerine yol açabilir. Peki siroz hastalığı neden olur? Ä°ÅŸte bu sorunun yanıtı:

• Bilerek ya da farkında olmadan yapılan bazı hareketler ve durumlar karaciÄŸerde ciddi hasarlara neden olabilir. Doktor tavsiyesi olmadan ilaç almak bunlardan biridir. Birçok ilaç ve bitkisel ürün potansiyel olarak hasara yol açabilir. Doktor tavsiyesi olmadan reçetesiz aÄŸrı kesicilerin, antiromatizmal ilaçların, antibiyotiklerin ve bitkisel ürün içeren vitamin takviyelerinin kullanılması toksik hepatit belirtilerine yol açabilir ve bazen ciddi karaciÄŸer yetmezliÄŸi durumlarına neden olabilir ki bu da karaciÄŸer nakline ihtiyaç duyulabileceÄŸini gösterir. Aktarlarda satın alınabilecek bitkisel ürünler veya sanayide kullanılan bazı kimyasallarla temas etmek, karaciÄŸer üzerinde hatta ölümcül olabilen toksik etkiler yaratabilir.
• Tüm vücut saÄŸlığı gibi karaciÄŸer saÄŸlığı için de dengeli beslenme, düzenli fiziksel aktivite ve kilo kontrolü çok önemlidir. YaÄŸ, ÅŸeker ve karbonhidrat tüketiminin kısıtlanarak mineral ve vitamince zengin sebze ve meyve tüketiminin artırılması, iÅŸlenmiÅŸ gıdaların en az seviyeye indirilmesi gereklidir. Aşırı alkol tüketimi akut veya kronik karaciÄŸer hastalıklarına sebep olabilir.
• Hepatit A, B ve C virüsleri karaciÄŸerde enfeksiyon oluÅŸturabilir. Hepatit A virüsü hasta olan kiÅŸilerden fekal yolla çevreye yayılır ve kirli su veya ellerle ağıza bulaÅŸabilir. Bu nedenle tuvalet ve el hijyenine dikkat etmek çok önemlidir. Hepatit A enfeksiyonu genellikle iyileÅŸtikten sonra kronik bir hale gelmezken hepatit B ve C enfeksiyonları kronikleÅŸebilir. Kronik enfeksiyonlar genellikle sessiz ve belirtisiz olabilir ve karaciÄŸer sirozu adı verilen ciddi karaciÄŸer hasarına yol açabilir. Bu durum, saÄŸlıklı görünen ancak hepatit B veya C virüsünü kanlarında taşıyan ve baÅŸkalarına bulaÅŸtırma riski olan kiÅŸilerin bulunduÄŸu anlamına gelir.
• Aşırı alkol tüketimi, kistik fibrozis, vücudunuzda aşırı demir alması, Wilson hastalığı, karaciÄŸerde yaÄŸ birikmesi, safra kanallarının sertleÅŸerek yaralanması, vücudun karaciÄŸer hücrelerine saldırmasını tetikleyen otoimmün hastalıklar, safra yolunun tıkanıklığı, bazı genetik sindirim rahatsızlıkları, frengi ve bruselloz gibi birtakım enfeksiyonlar, bazı ilaçlara karşı verilen tepkiler de diÄŸer nedenler arasındadır.

KAYNAK: https://www.nhs.uk/conditions/cirrhosis/

SIK SORULAN SORULAR